Memo

(Όσο για τη ζωτική σημασία των σχολικών διακοπών, μόνο μεταξύ μας αυτά, όσοι έχουμε ζήσει το συμπυκνωμένο χρόνο της τάξης. Παρά πέρα ούτε κουβέντα. Άντε και σε κοντινούς φίλους που έχουν ματάκια και βλέπουν… Παρ’ όλ’ αυτά, το μυαλό βρίσκεται συχνά εκεί όπου η φωνή μας θα επιστρέψει το Σεπτέμβρη. Μεταξύ άλλων σχεδίων, είναι πολύ χρήσιμο να σημειώνει κανείς ό,τι καλύτερο μένει από την περασμένη χρονιά. Κάποιες φορές αυτά συμβαίνουν αυτοσχέδια, γιατί,  και μπορεί να τα ξεχάσουμε.

Εκεί λοιπόν που απολαμβάνεις την καλοκαιρινή  σιωπή –τι σπάνια κατάσταση για έναν δάσκαλο!- να σου που αναδύονται αραιά και πού, μαζί με  την ευωδιά της αρμπαρόριζας και του δενδρολίβανου, εικόνες εκλεκτές από τη σχολική χρονιά. Μνήμες που πραγματικά αξίζουν να μείνουν και να επαναληφθούν.)

Ανάμνηση 1:

Σε μία από τις πιο έξυπνες μεν, πιο κακόφωνες δε, από τη φύση της, ομάδα παιδιών. Εκεί που λες «οκ, συμβαίνει ακόμα και στις καλύτερες οικογένειες (τάξεις)». Βεβαίως, με το χαμόγελο στα χείλη, κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ, καθώς, παρά το ταλέντο τους στην παραφωνία, είναι εξαιρετικά ενθουσιασμένοι και με παρακαλούν κάθε φορά για το επόμενο τραγούδι…

Μέχρι που ήρθε εκείνο το μαγικό 40λεπτο. Τραγουδάμε όλοι σιγανά, να μη μας ακούσει όποιος περνά πίσω από τη μισάνοιχτη πόρτα. Κλείνουμε τα μάτια και συγκεντρωνόμαστε στη φωνή των άλλων, όχι τη δική μας. Σα να βγαίνει η φωνή μας από τα στόματα των διπλανών, και αντίστροφα. Τα κακόφωνα «κοράκια» έχουν γίνει γλυκά «κοτσύφια».

Έχουν εκστασιαστεί. «Ξανά κυρία, πάλι! Με κλειστά μάτια!».

Οκ, βασική τεχνική, θα μου πείτε.  Και σίγουρα το έχουμε ξανακούσει από κάποια χορωδία που έχει προετοιμαστεί και ίσως τα μέλη της έχουν περάσει από ακρόαση. Μόνο που αυτά τα τρία 40λεπτα το μήνα είναι τόσο πολύτιμα…τι να πρωτοκάνει κανείς.

Κι όμως. Για 40 λεπτά ΜΟΝΟ αυτό. Ό,τι τραγούδι ξέραμε και δεν ξέραμε, το είπαμε σιγανά, σε μία κατάσταση διαλογισμού. Όσο πιο διακριτικά  –για ευνόητους λόγους- όπου χρειαζόταν, μια υποστήριξη από το αρμόνιο, αυτό το μουσικό όργανο που μάλιστα θεωρείται τυχερός όποιος το έχει στην τάξη (τι να κάνω, αφού είμαι ανεπίδεκτη μαθήσεως στην κιθάρα…)

Κορυφαία στιγμή η σιωπή στο τέλος κάποιου τραγουδιού. Εκεί που ούτε τα ίδια πίστευαν αυτό που μόλις είχαν ακούσει. Μήπως κι εγώ; Βρίσκομαι εκεί, όπως και ο καθένας από εμάς, ακριβώς γι αυτή τη στιγμή, αυτή είναι η δουλειά μας. Κι όμως, μερικές φορές ακόμα κι εμείς μένουμε έκπληκτοι μ’ αυτά τα μικρά θαύματα.

Δεν παρουσιάσαμε κάτι δημοσίως, δεν πήραμε βαθμό, ούτε προχωρήσαμε "στην ύλη". 

Είμαι όμως σίγουρη πως θα μείνει αξέχαστη εμπειρία για όλους τους.

Να θυμηθώ να την επαναλάβω, τολμώντας να αγνοήσω τους δείκτες του ρολογιού. Ο χρόνος μετρά αλλιώς σε τέτοιες περιπτώσεις. Και αξίζει για όλους, ιδιαίτερα για τους παράφωνους!

...ευχή για μια φωνή που σιώπησε

Θα ήθελα να ευχηθώ σε όλους μας απλά «καλό καλοκαίρι».

Να αποχαιρετούσαμε αυτές τις μέρες το σχολείο ή το ωδείο οι μικρότεροι τραγουδώντας και γελώντας, οι μεγαλύτεροι κάνοντας τον αναστοχασμό μας με αυστηρότητα, αλλά και αισιοδοξία.

Τα γεγονότα ήρθαν να ματαιώσουν τις παραπάνω προθέσεις.

Η βροχή ανέβαλλε τη γιορτή λήξης του έτους. Ευτυχώς. Πώς να τραγουδήσεις γιορτινά ενώ μια αγαπημένη φωνή έχει αναγκαστεί, με βίαιο τρόπο, να σιωπήσει;

Πολλά έχουν ειπωθεί για το κλείσιμο της ΕΡΤ και στην πλειοψηφία τους ομοφωνούν. Δεν έχω να σχολιάσω τίποτα καινούριο σε σχέση με την πολιτική που ακολουθήθηκε (από όλους μας).

Η αλήθεια είναι πως δεν έχω τηλεόραση. Μάλιστα, πριν χρόνια, είχα αγανακτήσει με το φόρο της ΕΡΤ στο λογαριασμό της ΔΕΗ. Θυμάμαι όμως το πρωινό που άνοιξα για χιλιοστή (δε νομίζω πως υπερβάλλω, κάθε άλλο) φορά το ραδιόφωνο στο Τρίτο, κατάλαβα πως ΕΡΤ δεν είναι μόνο η τιβί, και πήρα τις αντιρρήσεις μου πίσω. Προσθέτω τα μουσικά σύνολα, την ορχήστρα, τη χορωδία, τους φίλους μουσικούς ή δημοσιογράφους που δεν πήραν ποτέ παχυλούς μισθούς, ίσως γιατί τους αρκούσε ως αμοιβή η έντιμη σχέση με τη δουλειά τους και το κοινό.

Σήμερα μετανιώνω που τα θεωρούσα όλα αυτά ως δεδομένα.

Τόσο δεδομένα στην ποιότητα και τη διάρκειά τους, που ανέβαλλα αρκετές φορές την εισαγωγή του ραδιοφωνικού Τρίτου στο μάθημα. Θεωρούσα πως ακόμα δεν είμαστε έτοιμοι. «Ας μάθουμε κι αυτό, κι εκείνο, και το άλλο», σκεφτόμουν, «και ύστερα η ακρόαση και η συζήτηση θα είναι πιο συνειδητές». Και έτσι έκανα στάση στη Λιλιπούπολη, και στις συζητήσεις (περί μουσικής και ΜΜΕ).

Αμ δε!

Αναρωτιέμαι: δηλ. τώρα όλα τα παραπάνω μπαίνουν στο σκοτεινό και ακαταλαβίστικο, για όσους δεν το βίωσαν, ντουλάπι της ιστορίας; Γίνονται ακροάσεις, συναυλίες, εκπομπές και συνεντεύξεις που θα σιωπήσουν;

Σήμερα με τους συναδέλφους αποφασίσαμε, λόγω των γεγονότων, να κλείσουμε το σχολείο. Θα ήθελα να μην είναι η τελευταία σχολική μέρα, να μπορούσα να εξηγήσω στα παιδιά, να προλάβω.

Εύχομαι στο επόμενο ραντεβού, το Σεπτέμβρη, η αγαπημένη φωνή του Τρίτου, και όχι μόνο, να είναι ξανά στον αέρα. Και, καθώς θα έχουμε καταλάβει πως στις μέρες μας ούτε αυτή είναι δεδομένη, να θυμηθούμε να ανοίξουμε τα παράθυρα, τα αυτιά μας και τις φωνές μας, και να τη βάλουμε στις τάξεις μας.

Βιβλία και τραγούδια

Η σχολική περίοδος έχει μπει στην τελική ευθεία, και σύντομα τα αντίστοιχα βιβλία θα δώσουν τη θέση τους στις καλοκαιρινές διακοπές. Η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου όμως έρχεται την κατάλληλη στιγμή να μας υπενθυμίσει πως το βιβλίο είναι μια από τις καλύτερες παρέες για όλες τις εποχές.

Βιβλία για όλους: μικρούς και μεγάλους, αστείους ή πιο σοβαρούς, γι αυτούς που προτιμούν την εξοχή ή την πόλη, το βουνό ή τη θάλασσα, τις έγχρωμες ή ασπρόμαυρες φωτογραφίες, τους υπολογιστές ή τα πινέλα, τα τραγούδια ή … ναι! Εδώ είμαστε. Αν σταματάτε κι εσείς στη λέξη-κλειδί, «τραγούδια», μάθετε κι αυτό: Οι εκδόσεις Νεφέλη, σε συνεργασία με τις συγγραφείς του βιβλίου «Μέσα απ΄το τραγούδι» (μία εκ των οποίων η συγγράφουσα και το παρόν κείμενο), οργανώνουν μια μικρή εκδήλωση με αφορμή ένα από τα χιλιάδες βιβλία της έκθεσης, αγαπητό όμως, όπως φαίνεται, σε πολλούς από τους παραπάνω τύπους επισκεπτών! Έτσι, την Κυριακή 19 Μαΐου 13:00 – 14:00 το μεσημέρι μια ιστορία, ένα βιβλίο και μερικά τραγούδια θα περιμένουν τους μικρούς φίλους με τους γονείς ή τους δασκάλους τους, για μια ευχάριστη και μελωδική ώρα. Ραντεβού εκεί, λοιπόν, να τραγουδήσουμε μαζί.

Στο μεταξύ, ενόψει καλοκαιρινών υπερπαραγωγών, τα τραγούδια έχουν πάρει φόρα, κάνουν παρέα πλέον με κιθάρες, μεταλλόφωνα, φλογέρες, και άλλες μουσικές εφευρέσεις, και ποιος τους σταματά! Αν και η ησυχία είναι όλο και πιο πολύτιμη, όσοι ζουν το τελευταίο διάστημα στον αστερισμό μιας προσεχούς γιορτής-σε σχολεία, ωδεία, και όπου αλλού συμβαίνουν παρόμοια φαινόμενα- κατά βάθος το διασκεδάζουν. Αρκεί να μην ξεχνούν πως όλοι έχουν δικαίωμα να τραγουδούν (φυσικά όχι πιο δυνατά από τους διπλανούς τους), να παίξουν ένα μουσικό όργανο (ακόμα κι αν πρόκειται για δύο ταπεινές νοτούλες) ή να χτυπήσουν, συντονισμένοι με τον παλμό, ένα τυμπανάκι (χωρίς να το σπάσουν). Προς το παρόν καλή διασκέδαση, αυθεντική και οικονομική, σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς. Η συγκεκριμένη οδηγεί και σε πρόοδο. Μοιραστείτε την απλόχερα!

Αγάπης αγώνας…μελωδικός!

14 Φεβρουαρίου προσεχώς. Πολλοί οι λόγοι για να ονομάσουμε «αντι-γιορτή» την μέρα αυτή, μιας και οι ερωτευμένοι γιορτάζουν συνεχώς, αλλά ο Βαλεντίνος μας δίνει μια πολύ καλή αφορμή να τραγουδήσουμε για τον έρωτα και την αγάπη.

Δε βλεπόμαστε καθημερινά με τα παιδιά στην τάξη, οπότε σας προτείνουμε εγκαίρως τραγουδάκια από την ελληνική παιδική δισκογραφία, καθώς και από το αγαπημένο μας παραδοσιακό ρεπερτόριο. Αναλόγως με τα κέφια σας, λοιπόν, και τις προτιμήσεις της τάξης, έχουμε και λέμε:

Το καρδερινάκι από «Τα μυστικά του κήπου» (μουσική Ν. Κυπουργός) σε στίχους Π. και Χ. Κατσιμίχα. Με αρκετά δύσκολα διαστήματα, αλλά τόσο σουξεδιάρικο –όχι μόνο για τους μικρούς, ξέρω και κάτι 30φεύγα «κολλημένους»…- που θα ξεχάσετε να επιμείνετε στην intonation!

Το χρυσαλιφούρφουρο της αξέχαστης και πάντα επίκαιρης Λιλιπούπολης. Αν έχετε χρόνο (πονεμένη ιστορία…) αξίζει να το συνδυάσετε με την ακρόαση του επεισοδίου του  Μπιξ-Μπιξ και της Μπομπίλας, όπου η αγάπη τους περνά από περιπέτειες… (η ακρόαση  είναι μια από τις πιο σημαντικές ικανότητες που αναπτύσσονται στο μάθημά μας. Ακόμα κι αν πρόκειται για ακρόαση ιστορίας και όχι καθεαυτής μουσικής, τα παιδιά μαθαίνουν να συγκεντρώνονται και να δημιουργούν τις δικές τους νοερές εικόνες).

Ο Στάθης από το «Κάτω από ένα κουνουπίδι» - παιδικά τραγούδια του Μάνου Λοΐζου. «Έχω μια κούκλα στο κουτί, μια κούκλα στο καλάθι, μα από τις κούκλες πιο πολύ εγώ αγαπώ το Στάθη»!

Αβοκάντο - Το καρότο και η αγκινάρα. Τα «Τραγουδάκια γάλακτος» (Μ. Χαλκουτσάκη/Α. Χαλικιά) και τα «Παραμυθοτράγουδα» (Ο Γ. Ζουγανέλης μελοποιεί έλληνες ποιητές) αντίστοιχα, βάζουν τα ζαρζαβατικά να ερωτοτροπούν!

Της αγάπης το μαντήλι. Ο Ο. Περίδης «Στο πρώτο-πρώτο πέταγμα» αναζητά την αγάπη με μελωδία λιτή, εύκολη και αγαπητή στα παιδιά. 

Υποστηρίζουμε πάντα, και εισάγουμε όπου μας δίνεται η ευκαιρία, και τραγούδια της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Στο cd «Φιντάνι φιντανάκι» (του Κ.Α.Λ.Μ.Ε.) τα λουλούδια, τα δένδρα και τα πουλιά συμβολίζουν την/τον αγαπημένη/ο. Πιο συγκεκριμένα, παιδικά τραγούδια όπως το «Ένα μικρό φιντάνι», «Χελιδονάκι μου γοργό», «Μέσα σ’ ωραίο πεεριβολάκι μπαίνω», κ.α., προσφέρονται όχι μόνο για τραγούδι, χαρά και αυτοσχέδιες ενορχηστρώσεις στην τάξη, αλλά και για εξάσκηση της θεωρίας, μιας και πρόκειται για μελωδίες με μικρή έκταση, εύκολους ρυθμούς και απλή δομή. Ο «Σιγανός ψιχαλισμός» (περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Μέσα απ’ το τραγούδι», μέρος Α΄, σ. 39)
 και «Ο ήλιος και το φεγγάρι» ανήκουν επίσης σ’ αυτήν την κατηγορία. Εννοείται πως ένα σωρό άλλα γνωστά δημοτικά τραγούδια, από το «Μήλο μου κόκκινο» και τη «Λεμονιά» μέχρι το «Τι ‘θελα και σ’ αγαπούσα», το «Ας παν να ιδούν τα μάτια μου» και τον «Βασιλικό», είναι σχετικά με το θέμα μας. Επίσης δύο πολυαγαπημένα τραγούδια, η Κανελόριζα και ο Αλεξανδρής γίνονται αφορμή για να μιλήσουμε για τα μικτά μέτρα ή το ισοκράτημα. 

Ας μην ξεχάσουμε πως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όλο αυτό το υλικό στην τάξη όχι μόνο για να τραγουδήσουμε, αλλά και για ακρόαση. Δίνοντας στα παιδιά κάποια στοιχεία για τα τραγούδια και ίσως τους στίχους για να τα παρακολουθήσουν πιο εύκολα, ακούμε, τραγουδάμε σιγανά, ερχόμαστε σε επαφή με ένα ρεπερτόριο που μπορεί να μην είναι απαραίτητα «της μοδός», αλλά «μέσα απ΄το τραγούδι» το γνωρίζουμε, το κατανοούμε και το αγαπούμε. Η δραματοποίηση των τραγουδιών, ο συνδυασμός τους με χορό, και φυσικά οι απλές ενορχηστρώσεις με μελωδικά όργανα που γνωρίζουν τα παιδιά ή κρουστά της τάξης, είναι δραστηριότητες που σε συνδυασμό με την εκμάθηση ή την ακρόαση των τραγουδιών δίνουν σ’ αυτά μια επιπλέον διάσταση και τα κάνουν ακόμα πιο ενδιαφέροντα. 

Είναι βέβαιο πως όλο και κάτι θα μας έχει ξεφύγει. Σας καλούμε να συμπληρώσετε εσείς το ρεπερτόριο με δικές σας προτάσεις (τα σχόλια από κάτω περιμένουν), τώρα που γυρίζει! 

Πρωταγωνιστές Ι: Ο σαλίγκαρος

Και αφού καταναλώσαμε αρκετή γιορτινή ζάχαρη για να γλυκάνει κι άλλο η φωνή μας, πίσω πάλι κάθε κατεργάρης στον πάγκο του! Αν και οι καιροί είναι δύσκολοι και αβέβαιοι, σε έναν άλλον παράλληλο κόσμο…όλα μέλι-γάλα: εκεί ανησυχούν μόνο για το πώς πέρασε ο σαλίγκαρος τις κρύες μέρες, τι δώρο του έφερε ο Αϊ-Βασίλης και πότε θα συναντήσει, επιτέλους, αυτήν τη φα! (διότι για την ώρα έχει ανακαλύψει μόνο την πεντατονική λα-σολ-μι-ρε-ντο, και ο Π. α-νυ-πο-μο-νεί!).
Ο σαλίγκαρος…

Έχει κλείσει πάνω από δεκαετία που γυροφέρνει στο πεντάγραμμο. Όλα ξεκίνησαν μια μέρα που έπρεπε το τελευταίο να ξεκλειδώσει και είχαμε κέφια. Μια στιγμιαία έμπνευση έφερε στο μυαλό το τραγούδι «Το κλειδί του Σολ»*. Οι οδηγίες του ήταν αρκετές για να σχεδιάσει ο σαλίγκαρος το κλειδί αφήνοντας τα ίχνη του, και έκτοτε να επιστρέφει σχεδόν καθημερινά εξερευνώντας –κι εμείς μαζί του- το πεντάγραμμο και τη μουσική γραφή. 

Θυμάστε τον Παραμυθά της ΕΡΤ (οι γηραιότεροι εξ υμών!); Κάπως έτσι εμφανίζεται. Σχέδιο και αφήγηση ταυτοχρόνως. Και είναι τόσο αγαπητός, που αρκεί η κιμωλία να ξεκινήσει να σχεδιάζει τη σπείρα της φωλίτσας του και στην τάξη επικρατεί αμέσως η σιωπή –της αγωνίας για το επόμενο επεισόδιο, επίσης λυτρωτική λύση για κάποιες δύσκολες ώρες… 

Το σενάριο εξελίσσεται συνήθως ως εξής: κιμωλία ή μαρκαδόρος, ο σαλίγκαρος προσαρμοσμένος στις συνθήκες (προχθές φορούσε σκουφάκι και κασκόλ), χαρούμενος ή λυπημένος αναλόγως των καιρικών συνθηκών, θυμάται να ξεκλειδώσει από τη δεύτερη γραμμή και να χαιρετίσει τις νότες που ήδη γνωρίζει (ευκαιρία για μια καλή επανάληψη). Τις καλημερίζει με έναν μικρό διάλογο μαζί τους, συντονισμένος στον ήχο τους (κούρδισμα). Π.χ. «καλημέρα σολ και μι» - «καλημέρα σαλίγκαρε. Πώς από ‘δώ;» - «ήρθα να σας δω». (στο μεταξύ ο διάλογος συνεχίζεται και το κούρδισμα επεκτείνεται στην έκταση που ήδη γνωρίζουμε. Το καλωσόρισμα, αν και ξεκινά να τραγουδιέται μόνο από τον δάσκαλο/δασκάλα, συνεχίζεται με τη συμμετοχή των παιδιών, βλ. τεχνική Το βουνό και η Ηχώ. Κάθε φράση τη λέμε πρώτα με λόγια και μετά με σολφέζ).

Την εμφάνισή του άλλοτε συνοδεύει μια καινούρια νότα, η οποία, φυσικά, δεν συστήνεται αδιάφορα. Π.χ. ο σαλίγκαρος είδε κι έπαθε να καταλάβει πως η ρε δεν τον βρίζει, ενώ αυτός της μιλά τόσο ευγενικά, απλώς του λέει το όνομά της! Τελικά του εξηγεί πως ο νονός της ήταν ιταλός! Να μη μιλήσουμε για τη ντο, που όταν τη συνάντησε νόμιζε πως ήταν η μι που κουτρουβάλησε, βάλθηκε να γίνει ο ήρωας της χρονιάς σώζοντάς την, μέχρι που τελικά πείσθηκε πως εκεί είναι η θέση της και φοράει ζώνη ασφαλείας για να μην κατρακυλήσει κάτω από τον πίνακα… Όταν καινούρια νότα –προς απογοήτευση των μικρών φίλων και του σαλίγκαρου- δεν εμφανίζεται, τότε η γνωστή παρέα των νοτών που ήδη έχουμε μάθει σκαρώνει ένα τραγουδάκι που λέμε όλοι μαζί. Ό,τι γράφεται στον πίνακα αντιγράφεται στο τετράδιο, και με μεράκι, φαντασία και χρώματα διακοσμείται με αντίστοιχες ζωγραφιές. Γιατί όχι; Το τετράδιο της μουσικής εικονογραφείται με τα πιο αυθεντικά σχέδια! (δεσμευόμαστε μόλις εφοδιαστούμε με scanner να μοιραστούμε μαζί σας κάποια από αυτά). 
Αν και η παρουσία του σαλίγκαρου αποτελεί «κλειδί» για την εξέλιξη των μαθημάτων όσον αφορά την εισαγωγή καινούριου υλικού στο πεντάγραμμο, και η εμφάνισή του από το πρώτο/δεύτερο μάθημα είναι καθοριστική, ποτέ δεν είναι αργά! Σας προτείνουμε να τον καλέσετε κι εσείς στην τάξη, τον ίδιο ή κάποιον άλλον, δικό σας σαλίγκαρο. Εξαρτάται σε τι έχει έφεση κανείς: ίσως σχεδιάζετε πιο πετυχημένα άλλα ζωάκια, όπως σκυλάκια, πουλιά ή …ελεφαντάκια! Δοκιμάστε να εισάγετε έναν μικρό –ή μεγάλο!- πρωταγωνιστή στα μαθήματά σας, και αυτός με την ενδιαφέρουσα προσωπικότητά του θα σας διευκολύνει να παρουσιάσετε στην τάξη ό,τι θέλετε και να στήσετε τα τραγούδια με τον πιο διασκεδαστικό τρόπο, δίνοντας συνέχεια από το ένα μάθημα στο επόμενο. (Εννοείται πως με αυτόν τον τρόπο απευθυνόμαστε σε μικρότερες ηλικίες. Για τους πρωταγωνιστές των μεγαλύτερων ηλικιών θα αναφερθούμε σε κάποιο άλλο κείμενο.)

Το πιο σημαντικό είναι να έχει ροή η ιστορία σας, να αφεθείτε στην ευρηματικότητα της φαντασίας σας και να συνδέεται συνεχώς η αφήγηση με την πράξη, με τη συμμετοχή των παιδιών στο τραγούδι και στο παιχνίδι ή τον διάλογο. Τότε ο πρωταγωνιστής έχει λόγο ύπαρξης και σφραγίζει στη μνήμη των παιδιών ό,τι μαθαίνει μαζί τους. 

Καλή χρονιά!

*«Τελίτσα και σαλιγκαράκι/λοξή γραμμούλα αγκιστράκι/ίσια κάτω μπαστουνάκι». Στο περιοδικό «Μουσική εκπαίδευση» της Ε.Ε.Μ.Ε., τεύχος 14, 2004, σελ. 7. Οι στίχοι και η μουσική είναι της Εριφύλης Δαμιανού (θα συγκρατηθώ και δε θα εκθειάσω εδώ αυτήν την εξαιρετική δασκάλα και καθηγήτρια, αλλά να που σταθερά συναντώ την παρουσία της και την προσφορά της πίσω από μικρά ή μεγάλα βήματα…)

Γιορτινά τραγούδια: πόθεν;

Αμέτρητα και ιδιαίτερα αγαπητά σε μικρούς και μεγάλους: Από τον Μικρό Τυμπανιστή στην Άγια Νύχτα* και από τα Τρίγωνα-Κάλαντα στον χαριτωμένο Ρούντολφ. Ρωτήστε τα παιδιά, και θα σας πούνε για τα περισσότερα από αυτά πως είναι ελληνικά. (εδώ θυμάμαι την ιδιαίτερα καλλίφωνη μικρούλα -σε πολυπολιτισμική τάξη- που κατάγονταν από τις Φιλιππίνες, και όταν τη ζητήθηκε να τραγουδήσει κάποιο χριστουγεννιάτικο από τη χώρα αυτή, όλο καμάρι είπε το “Santa Claus is coming to Town”, στα φιλιππινέζικα, φυσικά!). 
Ευκαιρία, λοιπόν, τέτοιες μέρες, και για μία αναφορά στην προέλευση των τραγουδιών. Η Άγια Νύχτα έρχεται από την Αυστρία, και όπου να ‘ναι συμπληρώνει 200 χρόνια ζωής. Ο Μικρός Τυμπανιστής γράφτηκε μόλις το 1941 και κατάγεται από τις Η.Π.Α. Το «παραδοσιακό» Τρίγωνα-Κάλαντα, επίσης από τη Β. Αμερική, έχει συμπληρώσει πάνω από 150 χρόνια ζωής και δόξας –αρχικά είχε γραφτεί για την Ημέρα των Ευχαριστιών, ουσιαστικά μια αγροτική γιορτή. Και η λίστα συνεχίζεται.

Αλλά για να μη γέρνει η ζυγαριά μόνο απ’ τη μια πλευρά, καλό θα είναι να τραγουδήσουμε και κάτι «από τα δικά μας». Κατά τη γνώμη μας, μια μικρή ανθολογία από ελληνικά παραδοσιακά κάλαντα είναι απαραίτητο μέρος του χριστουγεννιάτικου/πρωτοχρονιάτικου ρεπερτορίου. Τα τελευταία χρόνια η δισκογραφία μας έχει προσφέρει πολλά από αυτά, σε διάφορες εκτελέσεις. Εύκολα μπορούμε να ανακαλύψουμε αρκετές μελωδίες που αρέσουν στα παιδιά, από διάφορες περιοχές: Πελοπόννησος, Ήπειρος, Κεφαλονιά, Ικαρία, Κρήτη, Μακεδονία,… 

Ακόμα κι αν δεν μάθουμε να τα τραγουδάμε όλα, μια ακρόαση παρέα με τον χάρτη μας ταξιδεύει σε όλη την Ελλάδα και μας καλεί να ακούσουμε και κάποια ιδιαίτερα μουσικά χαρακτηριστικά των ευρύτερων περιοχών: ο νησιώτικος ρυθμός, το ιόνιο –πλησίον του ιταλικού- μελωδικό ταπεραμέντο, οι γκάιντες της Θράκης…

Με αφορμή το τελευταίο, μία διασκευή των Mode Plagal μας δίνει την ευκαιρία να ακούσουμε σε τζαζ διασκευή το «Π’ αυγηνικό κι αν βγήκαμε». Στο τρακ προηγείται μια μπαλάντα. Κάπου στο 2΄00΄΄ αρχίζει να εμφανίζεται το θρακιώτικο θέμα και μέσα σε ένα λεπτό γίνεται αρκετά ξεκάθαρο. Πείτε στα παιδιά να σηκώσουν χέρι μόλις το αναγνωρίσουν (αφού έχουν ακούσει πρώτα το αυθεντικό). Χαίρονται να ανακαλύπτουν το παραδοσιακό θέμα σε σύγχρονο ήχο, και το μουσικό γεωγραφικό ταξίδι γίνεται ένα ταξίδι στο χρόνο. Φανταστείτε: το τραγούδι που έλεγαν κάποτε οι Θρακιώτες με τις παραδοσιακές στολές, τις γκάιντες, το νταούλι και τις ένρινες φωνές τους, περνά στο μυστήριο, σκοτεινό και στη συνέχεια εκστασιασμένο τοπίο της τζαζ. Απολαύστε το!



(Κάλαντα ΙΙ, από το cd Mode Plagal του ομώνυμου συγκροτήματος, που πολύ πιθανό μετά την πρώτη ακρόαση να γίνει μόνιμο στη χριστουγεννιάτικη cdθήκη σας).

*ενίοτε και … «άγρια»: επικίνδυνη η οδηγία «τραγουδήστε δυνατά, πιο δυνατά». Στην οποία καταλήγει κανείς αν  η νύχτα έχει γίνει  «νύστα»…δύσκολες ισορροπίες!

Προστατευόμενα είδη

(Με αφορμή μια ακόμα υπέροχη συναυλία την οποία κάποιοι τυχεροί παρακολουθήσαμε πρόσφατα, και με τη σκέψη στους εκάστοτε εκλεκτούς μουσικούς και το φιλόμουσο ακροατήριο.)

«Μα σε τι μας χρησιμεύει η μουσική, κυρία(κύριε);»

Μέσα στα επόμενα δευτερόλεπτα, πριν απαντήσεις, περνά αστραπιαία από τη σκέψη σου ό,τι δίνει λόγο ύπαρξης σ’ αυτό που έχεις μάθει να σκέφτεσαι ως «μουσική». Και αντίστροφα, αφού έχεις ήδη απαντήσει, θυμάσαι το ερώτημα κάθε φορά που με κάποιο τρόπο αφήνεσαι σ’ αυτήν, και θα ήθελες να γυρίσεις πίσω και να πεις κι άλλα…
Στην αρχή κολλάς: πάλι αυτή η μανία με τη χρηστική αξία; Κι όμως, έτσι δεν είναι; Κάθε φορά που μπαίνουμε σε διαδικασία ακρόασης, παιξίματος, τραγουδιού, σύνθεσης, κλπ., και ξεχνιόμαστε εκεί, τι άλλο κάνουμε εκτός από το να τρεφόμαστε με μια αόρατη, αλλά καθόλα θρεπτική ψυχικά, τροφή; Η γνώση (η γραφή, η φόρμα, τα ηχοχρώματα και η οργανογνωσία, η δεξιοτεχνία ενός μουσικού οργάνου, και ό,τι άλλο διδάσκεται, σε βασικό ή υψηλότερο επίπεδο) αποτελεί απλώς τον συνοδό που μας οδηγεί όλο και πιο μακριά στο μουσικό ταξίδι. Όσο πιο πολύ έχει προχωρήσει κανείς, τόσο πιο κοντά φτάνει στην έκσταση, φαίνεται. Αλλά ας μην υποτιμούμε την αρχή του ταξιδιού, γιατί από εκεί ξεκινούν όλα και όλοι. Η αρχή και τα πρώτα βήματα είναι το πιο κρίσιμο σημείο, μιας και καθορίζουν τη ύπαρξη ή όχι της συνέχειας, την προσωπική πορεία του καθενός. Και ας τονιστεί το «προσωπική». Γιατί αυτός είναι, κατά τη γνώμη μας, ένας από τους στόχους του δασκάλου: να απελευθερώσει από τα δεσμά –στην προκειμένη περίπτωση του περιορισμένου συνήθως, και αν υπάρχει, μουσικού ρεπερτορίου που προέρχεται από το οικογενειακό περιβάλλον, τα μήντια, κλπ - και να χαρίσει την ανεξαρτησία, ανοίγοντας μονοπάτια για να ανακαλυφθούν νέα τοπία. Σίγουρα δεν μπορούμε, ως εκπαιδευτικοί, να ανοίξουμε όλες τις πόρτες. Ο χρόνος και οι δυνατότητες του καθενός έχουν όρια. Ας είναι έστω παραθυράκια και κάποια κλειδιά. Κάποιοι θα τα εκμεταλλευτούν –και ένας ακόμα δεν είναι μικρή υπόθεση. 

Στην πορεία του το ταξίδι διασχίζει συχνά τα «λάιβ» -κοινώς συναυλίες, αλλά η υπενθύμιση του «ζωντανού» στον πρώτο όρο περιγράφει ακριβώς αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ. Αν βρίσκεσαι στην πλευρά του κοινού, και αυτό (το «λάιβ») καταφέρει να σε συνεπάρει, ευγνωμονείς τον μουσικό που έπλασε και σου χάρισε τον μαγικό ήχο. Τον κατατάσσεις σε ένα «είδος» που δε θα ήθελες να χαθεί από τη ζωή σου. Ακόμα κι αν είχες ξεχαστεί για λίγο καιρό, τώρα ξαναθυμάσαι πόση ανάγκη έχεις ψυχή τε και σώματι αυτήν τη μικρή αναγέννηση. Μπορεί να βρεθείς και στην άλλη πλευρά, στη σκηνή. Από εκεί μοιράζεσαι –άλλη μια βασική ανθρώπινη ανάγκη!- ό,τι σημαίνει για σένα αυτή η μετά μουσικής εμπειρία, η μουσική προσφορά. Το χειροκρότημα είναι απλώς η επιβεβαίωση, αλλά όχι η ουσία. Το πιο πιθανό, στατιστικά, είναι να βρεθεί κανείς στη θέση του ακροατή. Δε έφτασε, όμως, εκεί ως δια μαγείας: Ο δρόμος άνοιξε μέσα από το παίξιμο ενός μουσικού οργάνου, μέσα από το τραγούδι, μέσα από την εξερεύνηση ηχογραφημένων ακροάσεων… Η συνάντηση, πάντως, ζωτικής σημασίας και για τις δύο πλευρές, και η ροή ανάμεσά τους αμφίδρομη. 

Δυστυχώς οι σύγχρονοι καθημερινοί ρυθμοί έχουν καταστήσει για τους περισσότερους τη συμμετοχή σε ένα τέτοιο γεγονός από σπάνιο ως άγνωστο είδος πολυτελείας. Και επιστρέφουμε στο αρχικό ερώτημα: θα μπορούσε να απαντήσει κανείς σ’ αυτό, σε σχέση με τη χρησιμότητα της μουσικής, για την διεπιστημονικότητα μέσα στην οποία χωρά η μουσική, την επαγγελματική σταδιοδρομία, την καλλιέργεια του πνεύματος ή του ταλέντου, και τόσα άλλα. Επιτρέψτε μας όμως να σημειώσουμε ως κορυφαίο σημείο την εμπειρία μιας ανώτερης «ζωντανής» εκτέλεσης και ακρόασης. Όχι απαραίτητα στο μέγαρο ή στο στάδιο, επισημοποιημένο. Μπορεί να συμβεί οπουδήποτε –κάτω από τον έναστρο ουρανό, ή σε μια ασήμαντη αίθουσα. Αυτό που την καθιστά κορυφαία είναι οτι φτάνουμε, μουσικοί και ακροατήριο, να μοιραστούμε το ταξίδι, ή το γλυκό τραγούδι των σειρήνων, η αξία του οποίου (βλ. χρησιμότητα) δύσκολα περιγράφεται με λόγια…το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι να του ανοίξεις το δρόμο.

Υποψήφιοι μουσικοί ή ακροατές: όσοι γράφουμε ή διαβάζουμε αυτές τις σειρές, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ενεργοποιούμε και τις δύο επιλογές στους μικρούς μας φίλους. Μόνο έτσι θα αναζητήσουν και θα βρούνε ποια από τις δύο θα τους έλξει περισσότερο, και με τη σειρά τους ίσως ξαναθυμηθούν την ερώτηση και απαντήσουν στο μέλλον με μια άλλη, όπως: «σε τι μας χρησιμεύουν τα όνειρα;» ή «σε τι μας χρησιμεύει ο έρωτας;»